Voor rouwen zijn geen regels

Misverstanden over rouwen

Familie, vrienden en andere mensen uit de omgeving hebben soms erg strakke opvattingen over hoe een rouwproces moet verlopen, over hoe men zich dient te gedragen en hoelang men mag rouwen.
Daardoor kunnen mensen het idee krijgen dat ze het verkeerd doen. Dat hun gevoel niet goed is, of dat ze niet voldoende van degene hielden die overleden is. Er zijn echter geen voorschriften om te rouwen. Er is geen draaiboek en ook geen kant en klaar recept. Iedereen rouwt op zijn eigen manier en we kunnen niet spreken van goed, fout, of normaal.

Rouwbeleving

Er zijn dus grote verschillen in hoe mensen rouwen. Er zijn heel veel manieren om het verlies van een dierbare te verwerken. Het komt zelfs vaak voor dat mensen vlak na een overlijden helemaal geen tekenen van rouw vertonen en ook dat is niet gek en dus niet abnormaal.
Het kan best zijn dat het een hele tijd duurt voordat het daadwerkelijk tot iemand doordringt dat hun dierbare echt nooit meer terugkomt.
Daarbij maakt het natuurlijk uit in hoeverre een overlijden te accepteren valt. Ook dit gegeven speelt mee in de duur van het rouwen. Gaat het om een grootvader van bijna 100 of om een meisje van 10 jaar?

Rouwverwerking

Ondanks de verschillen heeft elk rouwproces een begin, een midden en een einde. Een Amerikaanse autoriteit op het gebied van rouw en verliesverwerking, rouwtherapeut William Worden, onderscheidt vier taken, eigenlijk fases, die gedurende het hele rouwproces door elkaar kunnen lopen.

1.Het aanvaarden van de realiteit van het verlies

De realiteit van het overlijden dringt geleidelijk door. Men ‘weet’ dat de dierbare is overleden, maar beseft het op een ander niveau nog niet. In de regel vraagt deze taak bij een onverwacht overlijden meer tijd. Besef van de onomkeerbaarheid is nodig om de pijn van het gemis te kunnen voelen. Een aspect van de aanvaarding is het innerlijk weten dat hereniging in dit leven niet meer mogelijk is.

2.Het doorleven van de pijn en het verdriet

Volgens is het noodzakelijk om de pijn te voelen en er niet voor weg te lopen. ‘Het is onmogelijk om iemand te verliezen van wie je veel hebt gehouden en geen pijn te voelen.’ Andere wetenschappers nuanceren dit: in sommige gevallen, bijvoorbeeld bij het overlijden van een ouder op zeer hoge leeftijd kan dit ook met weinig verdriet gepaard gaan. Er hoeft dan ook niet altijd sprake te zijn van veel verdriet of pijn.

3. Het aanpassen aan een nieuw leven zonder de overledene

De rouwende moet zich als het ware leren instellen op alle veranderingen. De overledene had wellicht veel betekenissen en functies voor de ander. Hij of zij was een kameraad, een seksuele partner, iemand die het huishouden organiseerde of iemand die misschien het initiatief nam in het contact met anderen. Dit vraagt aanpassing en soms nieuwe vaardigheden. De sociale omgeving reageert anders op een paar dan op een alleenstaande. Een ouder is na de dood van een enig kind voor de maatschappij geen vader of moeder meer. Het gaat hier dus niet alleen om veranderingen in het dagelijks leven, maar ook om veranderingen in de wijze waarop de maatschappij naar de nabestaande en de nabestaande naar zichzelf kijkt.

4. De overledene emotioneel een plaats geven en het oppakken van de draad van het leven

Vroeger dacht men dat een voorwaarde voor een goede verliesverwerking zou zijn dat de band met de overledene werd doorgesneden. Tegenwoordig wordt daar anders over gedacht. De relatie met de overledene blijft bestaan, maar de overledene krijgt wel een andere plaats, wordt herinnering. De emotionele energie kan hierna geïnvesteerd worden in andere dingen of in een andere relatie.

De duur van een rouwproces

Het is moeilijk te zeggen op welk moment een verlies verwerkt is. De duur van de rouw verschilt van persoon tot persoon, gemiddeld een half jaar tot een jaar. Een periode van enkele maanden tot een paar jaar is normaal. Er bestaan geen regels hoe iemand die gemoedstoestand bereikt. Soms gaat de pijn nooit helemaal over terwijl het leven wel weer als zinvol wordt ervaren. Het is heel normaal om af en toe weer verdriet te hebben als daar aanleiding voor is. Dat hoort er gewoon bij.

Rouwreacties en gevoelens

Het takenmodel van William Worden zegt niets over de reacties en gevoelens die de rouwende ervaart. Rouw dringt door tot in alle gebieden van het leven. Het kan niet ‘afgelegd’ worden, niet voor even dus ook niet voor het werk.

Emotionele reacties en gevoelens

In het begin kunnen heftige emoties de rouwende overvallen en kan diegene gevoelens ervaren die hij niet van zichzelf kent. Dit kan iemands zelfbeeld en de relaties met anderen beïnvloeden. Dit alles kan beangstigend zijn. Rouw is niet alleen verdriet en somberheid. Rouw betekent meestal een scala aan gevoelens. Angst, agressie, schuld en verwarring kunnen voorkomen. Maar ook positieve gevoelens, zoals opluchting en tevredenheid over de uiteindelijke gang van zaken rond het levenseinde kunnen een rol spelen.

Lichamelijke reacties

Naast emotionele reacties kan ook het lichaam heftig reageren op het overlijden en op de veranderingen. Ook deze lichamelijke reacties zijn van persoon tot persoon verschillend. Spanningsklachten van de spieren kunnen last veroorzaken. Ook kan het zijn dat mensen veel meer of juist minder eten of drinken dan normaal. Het komt voor dat de eetlust verdwijnt. Daarnaast komt vermindering van het concentratievermogen veelvuldig voor. Rouw is emotionele arbeid. Iemand in rouw kan zich continu lichamelijk vermoeid voelen of lusteloos. Slapeloosheid of overactief gedrag kan hierbij eveneens een rol spelen.

Veranderde behoeften

Door het verdriet veranderen soms tijdelijk de interesses en behoeften. De een heeft bijvoorbeeld verminderde seksuele belangstelling, terwijl een ander juist meer behoefte heeft aan seksualiteit en intimiteit. Partners kunnen in deze moeilijke periode een verschillende seksualiteitsbeleving ervaren. Het is niet altijd makkelijk een balans te vinden in het ervaren van de pijn en het zoeken naar afleiding. Vooral mensen die in het dagelijks leven weinig sociale contacten hebben, maar ook mensen die veel uren moeten werken, zullen moeite hiermee hebben. Een gouden regel in het rouwproces is proberen ruimte te geven aan de gevoelens zoals en zolang ze zich voordoen.